حدیث ثقلین ( دلالت )

 

(( بسم الله الرحمن الرحیم ))

 

 حدیث ثقلین (راویان حدیث)

 

 

در ادامه قسمت اول و دوم به نکات تکمیلی حدیث ثقلین می پردازیم :

 

منظور از اهل بیت در حدیث ثقلین

در پاسخ این سؤال باید بگوییم که فهمیدن این نکته چندان مشکل نیست و هر کس در محتوای حدیث شریف ((ثقلین)) اندکی تأمل و تفکر نماید، منظور از اهل بیت در آن را به خوبی به دست خواهد آورد. بدون شک منظور از اهل بیت در این حدیث شریف که به عنوان ثقل اصغر (امانت سنگین کوچک تر) معرفی شده است، باید کسانی باشند که لیاقت و شرایط رهبری همه جانبه امت اسلامی را داشته و در عین حال از هر گونه لغزش و گناه و انحراف دور باشند. ثقل اکبر (امانت سنگینن بزرگ تر) یعنی قرآن کریم نیز دارای چنین ویژگی است و همین ضامن رستگاری و سعادت امت اسلامی است. اما افراد غیر معصوم توان و لیاقت ایفای چنین نقش الهی و بزرگی را ندارند.

منظور از اهل بیت در حدیث شریف ((ثقلین)) کسانی هستند که خداوند متعال در آیه33 از سوره احزاب، از تطهیر آنها از هر گونه پلیدی و گناه خبر داده است.

إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَکُْم تَطْهِیرا

جز اين نيست كه همواره خدا مى‏خواهد هرگونه پليدى را از شما اهل برطرف نمايد، و شما را چنان كه شايسته است [از همه گناهان و معاصى‏] پاك و پاكيزه گرداند.

ابوالحسن القشیری، مسلم بن الحجاج ( متوفی 261 هجری قمری )، جلد 12، فضائل أهل بیت النبی صلی الله علیه و سلم، صفحه 164، حدیث 4450

 

طبق روایات و احادیث موجود، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پس از نزول این آیه، حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام را زیر عبای خود قرار داد و چنین گفت:

اللهم هؤلاء اهل بیتی فأذهب عنهم الرجس وطهّرهم تطهیرا

پروردگارا! اینان اهل بیت من هستند. پس پلیدی و گناه را از آنان دور ساز و آنها را کاملاً پاک کن.

صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابة، باب فضائل اهل بیت النبی(صلی الله علیه و آله)، صفحه 1049، حدیث 2424 ؛ ینابیع المودة، باب33، جلد1، صفحه125 و 127؛ خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، صفحه 35، حدیث11 و صفحه53، حدیث24 

اهل بیت کسانی هستند که خداوند متعال در آیه43 از سوره نحل، آنها را اهل ذکر واقعی امت اسلامی معرفی نموده و به مراجعه امت اسلامی به آنها دستور داده است. همچنین خداوند متعال در آیه119 از سوره توبه، آنها را راستگویان و صادقان حقیقی معرفی کرده و به همراهی مطلق امت اسلامی با آنها دستور داده است. نیز خداوند متعال در آیه23 از سوره شوری، آنها را نزدیکان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله معرفی کرده و اجر رسالت آن حضرت صلی الله علیه و آله را دوستی و مودت آن نزدیکان قرار داده است.

به علاوه، روایات موجود در منابع فریقین نیز بیان کننده این نکته است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بارها و در موارد متعدد، حضرت علی، فاطمه، حسن، حسین و امامانی از اولاد امام حسین علیهم السلام را اهل بیت خود معرفی نموده است. طبق برخی از روایات موجود، حدیث شریف ((ثقلین)) دارای ادامه ای است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در آن منظور از اهل بیت علیهم السلام را به طور روشن بیان فرموده است.

خطبه غدیر

بر اساس روایت زید بن ارقم، پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) آن را در مراسم حجةالوداع و در محل غدیرخم بیان فرموده است. با توجه به بررسی مفصلی که در مورد حدیث غدیر خواهیم داشت در این جا صرفا به بیان اسناد و مدارک خطبه غدیر از اهل تسنن می پردازیم.

محمد بن عبدالله، أبو عبدالله الحاكم النيسابوري ، المستدرک علی الصحیحین، کتاب معرفه الصحابه، جلد 3، من مناقب امیرالمومنین علی ، صفحه 118، حدیث 4576/ الناشر : دار الكتب العلمية – بيروت، الطبعة الأولى ، 1411 - 1990، تحقيق : مصطفى عبد القادر عطا، عدد الاجزاء : 4

أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشيباني، مسند الإمام أحمد بن حنبل، باقی مسند الانصار، جلد5، حدیث أبوایوب انصاری، صفحه 419، حدیث 23609 / ناشر : مؤسسة قرطبة – القاهرة، عددالاجزاء : 6

أحمد بن علي بن المثنى أبو يعلى الموصلي التميمي، مسند أبي يعلى، مسند علی بن ابی طالب، جلد1، صفحه 428، حدیث 567/ ناشر دار المأمون للتراث – دمشق، الطبعة الأولى ، 1404 – 1984، تحقيق : حسين سليم أسد، عدد الأجزاء : 13

مسلم بن الحجاج أبو الحسن القشيري النيسابوري (المتوفى : 261هجری قمری)، الجامع الصحيح المسمى صحيح مسلم، باب فضائل الصحابه، جلد 12، من فضائل علی بن ابی طالب، صفحه 134، حدیث 4425

 

نتیجه ها و پیامد های حدیث ثقلین

 

الف. عدم تعارض بین قرآن و اهل بیت(علیهم السلام)

با توجه به محتوای حدیث شریف ((ثقلین)) نتیجه می گیریم که بین قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام هیچ گونه اختلاف و تعارضی وجود ندارد؛چون از نظر عقل و منطق، معرفی دو چیز متعارض با یکدیگر در کنار هم، قابل قبول و شایسته نیست.

اگر احیاناً بین قرآن کریم و سخنان اهل بیت علیهم السلام تعارضی مشاهده شود، این تعارض یا از آن راویان حدیث است و یا ما قادر به درک معنای حقیقی آنها نیستیم. خود اهل بیت علیهم السلام هیچ گاه بر خلاف قرآن کریم سخنی نمی گویند و بلکه آنان مفسران حقیقی قرآن کریم هستند. از سوی دیگر، خود آنها دستور داده اند که هر چیز (سخن، عمل و تقریر) مخالف با قرآن کریم را کنار بگذاریم و به چنین مطالبی اعتنا نکنیم. در اینجا چند حدیث مربوط به این موضوع را بیان می کنیم.

ب. لزوم وجود یکی از اهل بیت(علیهم السلام) در کنار قرآن تا روز قیامت

همان گونه که در حدیث شریف ((ثقلین)) بیان شده است، قرآن و اهل بیت علیهم السلام تا روز قیامت قرین هم اند و از یک دیگر جدا نمی شوند. با توجه به همین نکته می توان نتیجه گرفت که باید تا روز قیامت، برای هر زمانی یک رهبر معصوم از اهل بیت علیهم السلام وجود داشته باشد عبارت ((لن تضلوا)) هم مؤید همین نکته است که در صورت وجود رهبر و امامی معصوم که از هرگونه خطا و لغزش به دور باشد (آیه 33 سوره احزاب) امکان هدایت وجود دارد؛ در غیر این صورت، از لحاظ منطقی اگر رهبری دارای این ویژگی ها نباشد امکان ضلالت و گمراهی برای جامعه اسلامی به وجود می آورد. این نکته بر وجود حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در زمانهای پس از وفات یازدهمین رهبر معصوم، امام حسن عسکری علیه السلام ، تا زمان نامعلوم و نامشخص صحه می گذارد. چون آن حضرت عجل الله تعالی فرجه الشریف با وجود غایب بودن از چشم ها، زنده است و در وقت خود ظهور خواهد نمود و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد.

در واقع انکار وجود امام زمان، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف  در قرون گذشته و حاضر، انکار سخن پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است که از قرین هم بودن قرآن و اهل بیت علیهم السلام تا روز قیامت خبر داده است.

ج. جدا نشدن قرآن و اهل بیت(علیهم السلام)

طبق حدیث شریف ((ثقلین)) ، قرآن و اهل بیت علیهم السلام تا روز قیامت از یکدیگر جدا نمی شوند و بین آنها رابطه ای ناگسستنی وجود دارد.

عبارت جدایی ناپذیری قرآن و اهل بیت ( لن یفترقا) حدیث متواتر دیگری را به خاطر می آورد در مورد امیرالمومنین علی (علیه السلام) که پیامبر اکرم فرمودند :

علي مع القرآن و القرآن مع علي لن يتفرقا حتى يردا علي الحوض

علی با قرآن و قرآن با علی است ؛ از یک دیگر جدا نمی شوند تا بر حوض (کوثر) وارد شوند.

محمد بن عبدالله، أبو عبدالله الحاكم النيسابوري ، المستدرک علی الصحیحین، کتاب معرفه الصحابه، جلد 3، ذکر اسلام امیرالمومنین علی ، صفحه 134، حدیث 4628/ الناشر : دار الكتب العلمية – بيروت، الطبعة الأولى ، 1411 - 1990، تحقيق : مصطفى عبد القادر عطا، عدد الاجزاء : 4

 

البته امت اسلامی پس از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بین آن دو امانت بزرگ جدایی انداختند، به گونه ای که عده ای از مسلمانان به دنبال قرآن رفتند و اهل بیت علیهم السلام را کنار گذاشتند و عده دیگر نیز اهل بیت علیهم السلام را گرفتند و قرآن را رها کردند و تنها عده بسیار کمی به وصیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله عمل کردند و از قرآن و اهل بیت علیهم السلام اطاعت نمودند.  و البته افرادی هم بودند که به طور کلی اهمیت اهل بیت را زیر سوال برده و شعار حسبنا کتاب الله را سر دادند و به صورت عینی و عملی با دستورات پیامبر مخالفت کردند.

محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة البخاري، أبو عبد الله (المتوفى : 256هجری قمری)، الكتاب : الجامع الصحيح المسند من حديث رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه (صحيح البخاري)، باب المرضی، جلد 17، قسمت قول المریض قوموا عنی، صفحه 417، حدیث 5237

 

د. اهل بیت علیهم السلام در برابر قرآن ثقل اصغرند نه در مقابل دیگران

در عبارات مختلف حدیث شریف ((ثقلین))، قرآن کریم به عنوان ((ثقل اکبر)) (امانت سنگین بزرگ تر) و اهل بیت علیهم السلام به عنوان ((ثقل اصغر)) امانت سنگین کوچک تر معرفی شده است. باید بگوییم که اهل بیت علیهم السلام صرفاً در مقایسه با قرآن کریم که ثقل اکبر است کوچک است، ولی نسبت به دیگران بزرگ و با عظمت شمرده می شود.

ه. جایگزینی سنت به جای اهل بیت(علیهم السلام) در حدیث ثقلین

در برخی از منابع روایی به احادیث معدودی برخورد می کنیم که در آنها به جای تمسک به قرآن و عترت، بر تمسک بر قرآن و سنت تأکید شده است. از آن جمله در حدیث ذیل می خوانیم.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله :

خلفت فیکم شیئین لن تضلوا بعدهما: کتاب الله وسنتی ولن یتفرقا حتی یردا علی الحوض

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: من در میان شما دو چیز را گذاشتم که بعد از آنها هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و سنت من که آن دو از یکدیگر جدا نشوند تا روزی که در کنار حوض بر من وارد شوند.

ابن حسام الدين المتقي الهندي البرهان فوري، علاءالدین علی (متوفى 975هـجری قمری)، كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال، حرف الهمزه، الکتاب الاول من حرف الهمزه، جلد 1، الباب الثانی، صفحه 173، فی الاعتصام بالکتاب و السنه، حدیث 875 / الناشر : مؤسسة الرسالة، الطبعة : الطبعة الخامسة ،1401هجری قمری ـ/1981میلادی، المحقق : بكري حياني - صفوة السقا

 

در این باره باید بگوییم:

اولاً: برخی از دانشمندان اسلامی چنین احادیثی را از نظر سند ضعیف و غیرمعتبر دانسته و آنها را جعلی معرفی کرده اند و معتقدند دشمنان اهل بیت علیهم السلام آنها را در قبال حدیث متواتر، صحیح و مورد اتفاق ((ثقلین))جعل نموده اند. مضاف بر این که اهل تسنن نیز بر این باور هستند که اگر روایتی در صحیحین موجود نباشد، در درجه اعلی معتبر نیست، ضمن این که این روایت حتی در مسانید نیز نقل نشده است.

ثانیاً: اگر بر فرض این احادیث جعلی و ضعیف نباشند، در نوبت نخست کاملاً متفاوت از حدیث صحیح و متواتر، ثقلین اند و نباید بین آن دو خلط نمود.

ثالثاً: اگر در همین زمینه کمی تفکر شود، روشن می شود که این روایت با حدیث شریف ثقلین چندان تعارض ندارد، بلکه از یک نظر مؤید و تصدیق کننده حدیث شریف ((ثقلین)) است. چون اگر امت اسلامی به دنبال سنت (قول و فعل و تقریر) واقعی و حقیقی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله باشند، بدون شک باید به سراغ اهل بیت معصوم آن حضرت صلی الله علیه و آله بروند که طبق اعتراف عقل، دانشمندان مذهب اهل بیت علیهم السلام و اهل سنت و تاریخ، اهل بیت علیهم السلام همواره در زمان خود از نظر علم و آگاهی به سنت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله اعلم و داناتر از دیگران بوده اند. و بنابراین بر فرض قبول روایت بهترین و صحیح ترین راه برای رسیدن به سنت اهل بیت می باشند.

امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام، اولین فرد از اهل بیت علیهم السلام پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است که طبق شواهد قطعی و غیر قابل انکار، در میان اصحاب پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله داناترین فرد به سنت و راه و روش پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله بوده است. سایر امامان معصوم علیهم السلام نیز چنین بوده اند و نباید فراموش کرد که آنها با اراده خداوند متعال از هر گونه پلیدی و گناه تطهیر شده اند و از این رو در همه زمینه ها از دیگران لایق تر و برترند.

نتیجه گیری

به راستی اگر به این حدیث شریف عمل می شد و مصداق های صحیح تبیین می گردید، هرگز چنین اختلافی بین امّت اسلام واقع نمی شد.

دعوت به وحدت اسلامی و کنار گذاشتن اختلافات موجود میان فرقه های اسلامی از اموری است که مورد اهتمام اندیشمندان اصلاح گر مسلمان قرار گرفته است. برای دست یابی به این هدف، پیشنهاد ها و نظرات مختلفی ارائه شده است؛ ولی حدیث شریف ثقلین بهترین وسیله برای اتفاق مسلمانان می باشد.

 

 

قلم شیدا ،تحقیقی مستند در تاریخ و روایات اسلامی( حدیث ثقلین )