قلم شیدا | حضرت خدیجه سلام الله علیها (2)
 
مقالات
اشعار
تصاویر
احادیث

وقایع قبل از هجرت تا سال دوم هجرت

حضرت خدیجه سلام الله علیها (2)

بسم الله الرحمن الرحیم

مقاله شماره نهم تاریخ اسلام

بخش دوم

آيا حضرت خديجه سلام الله علیها قبل از ازدواج با رسول خدا صلی الله علیه و آله همسر ديگري داشت ؟

يکي از مسايل مهمي که در مورد دوران قبل از ازدواج حضرت خديجه سلام الله علیها با رسول خدا صلی الله علیه و آله مطرح است، بحث ازدواج هاي ايشان قبل از پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله است. عقيده رايج مورخين اين است که ايشان قبل از رسول اکرم صلی الله علیه و آله با دو نفر به نامهاي «عتيق بن عائذ بن عبد الله المخزومي، و أبو هالة التميمي»، ازدواج نموده و حتي فرزنداني نيز به دنيا آورده است و (به ادعاي عايشه) تنها باکره اي که رسول خدا صلی الله علیه و آله با او ازدواج نمود، عايشه مي باشد .

اما با بررسي دقيق به اين نتيجه مي رسيم که علي رغم شهرت مطلب فوق در ميان مورخين، اين مسأله کاملا قابل ترديد است .

از آنجايي که بناي ما بر اختصار است در اين مجال از اختلافاتي که در مورد نام ابي هاله وجود دارد صرفنظر مي نماييم؛ «که آيا نامش شماس [39] بوده و يا نباش بن زراره بوده و يا عکس آن [40] و يا نماش بن زراره [41] ؟ و يا زرارة بن ساس الأسدي [42] و يا اسمش هند بن زراره [43] است يا مالک بن زرارة [44] ؟ ويا مالک بن مرارة [45] و يا مالک بن نباش بن زرارة [46] ؟ و آيا حضرت خديجه ابتدا با او ازدواج کرده يا با عتيق؟ [47] و آيا جزء اصحاب رسول خداست یا در جاهلیت مرده است [48] ؟ آيا هند که به گفته برخي مورخين فرزند خديجه است، فرزند ابي هاله [49] است يا عتيق، و يا هر دوي آنها فرزندي به نام هند داشته اند [50] ؟ و اگر فرزند عتيق باشد دختر است زيرا برخي معتقدند هند دختر عتيق با صيفي بن عائذ ازدواج نمود و محمد بن صيفي حاصل اين ازدواج بود [51][52] ، و اگر فرزند ابي هاله باشد، يا دختر [53] بوده يا پسر [54] و اگر پسر بوده، آيا در جنگ جمل در رکاب اميرالمؤمنين عليه السلام شهيد شده است [55] و يا در صفين و نهروان نيز شرکت داشته است؟ [56] و يا با بيماري طاعون در بصره از دنيا رفته است [57][58] ؟

همانطور که خواندید نقل قول ها متفاوت و تعارض های متعدد و فراوانی در مورد این افراد وجود دارد ، تعارض در نام این اشخاص ، تعارض در زمان وفات ، تعارض در نام اولین همسر و همچنین تعارض در فرزند ادعا شده برای حضرت خدیجه سلام الله علیها ، از ایراد های بسیار بزرگی است که به این اشخاص وارد است ، چرا که در تاریخ قبل و بعد اسلام هیچ گزارش مشخصی از این دو نفر نمیبینیم و شخصیت آنها کاملا گمنام و ناشناخته است .

در اینجا ما به ذکر دلايلي در اثبات عدم ازدواج حضرت خديجه سلام الله علیها قبل از ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله ، میپردازيم :

 دلايل عدم ازدواج حضرت خديجه (س) قبل از پيامبر (ص)

_ طبق نقل برخي از مورخين اهل تسنن همچون اسماعيل بن محمد بن فضل التميمي اصبهاني، حضرت خديجه سلام الله علیها قبل از ازدواج با پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، دوشیزه بوده است. چنانچه او در جريان پيشنهاد حضرت ابوطالب علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله براي همکاری با حضرت خديجه سلام الله علیها در امور تجاری، مي نويسد :

زماني که رسول خدا در تجارت به 25 سالگي رسيد در مکه براي ايشان اسمي غير از امين نبود (همگي ايشان را امين لقب داده بودند). زماني که خصلت هاي نيکو در او به کمال رسيد (حضرت) ابوطالب علیه السلام به آن حضرت صلی الله علیه و آله عرضه داشت: اي پسر برادرم من مردي هستم که اموالي ندارم و زمان بر ما سخت گرفته و ما سالهاي دشواري را مي گذرانيم و سرمايه و تجارتي نيز نداريم و اين قافله قوم توست که وقت خروجشان به سوي شام رسيده است. خديجه سلام الله علیها دختر خويلد مرداني از قوم تو را در قافله (تجاري خود) به شام مي فرستد که برايش تجارت کنند و منافعي را نيز براي خودشان به دست بياورند. اگر تو نيز به او پيشنهاد همکاري بدهي به سرعت با تو همکاري مي کند و تو را بر ديگران برتري مي دهد و مقدم می کند زيرا از پاکي و امانت داري تو خبر دارد. من کراهت دارم که تو به شام بروي زيرا از فتنه يهود نسبت به تو هراسانم وليکن چاره اي غير از اين نداريم. (خدیجه ) خديجه (سلام الله علیها) بانويی - باکره - و شرافتمند و ثروتمند و اهل تجارت است، وي کاروان تجاري به شام مي فرستد و کاروان تجاري او مانند بقيه کاروانهاي تجاري قريش با مردان قرارداد مضاربه ميبندند .[59]

_ مورخاني همچون ابن شهرآشوب و ابن حاتم عامِلي به نقل از بلاذري و أبو القاسم كوفی ، و سيد مرتضى ، و أبو جعفر مينويسن :

أن النبي صلي الله عليه وآله تزوج بها، وكانت عذراء.

پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله وقتي با حضرت خديجه سلام الله علیها ازدواج نمود، ايشان دوشیزه بود .[60][61]‏

_ مرحوم ابوالقاسم کوفي در کتاب «الإستغاثه» چنين مي فرمايد :

طبق روايت صحيح از اهل بيت عليهم السلام حضرت خديجه سلام الله علیها خواهري (از مادرش) به نام هاله داشت که با مردي از قبيله بني مخزوم (عتيق بن عائذ) ازدواج نمود، حاصل اين ازدواج دختري به نام هاله بود، بعد از عتيق، هاله خواهر حضرت خديجه سلام الله علیها با مردي از قبيله بني تميم به نام ابوهند ازدواج نمود و پسري به نام هند به دنيا آورد. مرد تميمي از همسر قبلي خود که فوت نموده بود، دو دختر به نام زينب و رقيه داشت. بعد از مدتي مرد تميمي (ابوهند) نيز از دنيا رفت، پسرش هند که بالغ شده بود به قبيله پدري خود پيوست، اما زينب و رقيه دو فرزند همسر قبلي ابوهند که دو طفل کوچک بودند در دامان هاله خواهر حضرت خديجه سلام الله علیها به زندگي خود ادامه دادند که اين امر در ابتداي ازدواج پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله با حضرت خديجه سلام الله علیها بود، از طرفي هاله زني فقير بود و خواهرش خديجه سلام الله علیها بانويي ثروتمند و به کثرت اموال شهرت داشت از اين رو به حمايت مالي از خواهر و دو فرزند تحت پوشش پرداخت و آنها را تحت تکفل خود گرفت، با گذشت مدت اندکي از ازدواج پیامبر صلی الله علیه و آله و حضرت خديجه سلام الله علیها ، هاله از دنيا رفت و زينب و رقيه در دامان پيامبر رحمت صلی الله علیه و آله و أم المؤمنين خديجه سلام الله علیها به زندگي خود ادامه دادند و تحت تربيت رحمة للعالمين قرار گرفتند. از طرفي سنت عرب در آن زمان اين بود که هر کسي يتيمي را تحت حمايت خود بگيرد و او را بزرگ کند، آن يتيم را به وي نسبت مي دادند و او را فرزندش مي خواندند... و وقتي که پيامبر اعظم صلی الله علیه و آله و حضرت خديجه صلی الله علیه و آله به تربيت رقيه و زينب (فرزندان همسر قبلي) ابوهاله پرداختند، عرب اين دو فرزند را به حضرت خديجه و پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله نسبت داده و آنان را در زمره فرزندان اين دو بزرگوار برشمردند .[62]

ابن اثير به نقل از حاکم نيشابوري مي نويسد .

والصحيح عندي هالة أخت خديجة بنت خويلد وهي هالة بنت خويلد أم أبى العاص .[63]

قول صحيح نزد من اين است که هاله خواهر خديجة سلام الله علیها دختر خويلد است. بنابراين وي نيز تصريح مي کند که حضرت خديجه سلام الله علیها خواهري به نام هاله داشته است .

علاوه براين در کتاب الدرالنظیم آمده است:

أن رقية و زينب كانتا ابنتي هالة أخت خديجة

رقيه و زينب فرزندان هاله خواهر حضرت خديجه سلام الله علیها بودند.[64]

قرائن ديگر مبني بر عدم ازدواج حضرت خديجه سلام الله عليها قبل از پيامبر صلي الله عليه وآله

علاوه بر اين دلايل، مؤيداتی نيز مبني بر عدم ازدواج حضرت خديجه با ابوهاله وجود دارد که در اينجا از نظر خوانندگان می گذرانيم

_ ابوالقاسم کوفي مي گويد :

تمامي علما و مورخين اسلام اجماع دارند بر اينکه تمامي اشراف و بزرگان قريش از حضرت خديجه سلام الله علیها خواستگاري نمودند (و آرزوي چنين همسري را داشتند) اما حضرت خديجه سلام الله علیها به تمامي آنان پاسخ منفي داد و زماني که رسول خدا صلي الله عليه وآله با ايشان ازدواج نمود، همه زنان قريش بر او غضبناک شده و رهايش نمودند و گفتند: اشراف و بزرگان قريش از تو خواستگاري کردند ولي با هيچ کدام ازدواج نکردي و يتيم ابوطالب (حضرت) محمد (صلی الله علیه و آله) را که فقير و بدون سرمايه بود به همسري پذيرفتي؟! حال کدام صاحب و انديشه و خرد مي پذيرد که حضرت خديجه سلام الله علیها درخواست ازدواج تمامي اشراف و بزرگان قريش را رد نموده باشد و با يک عرب صحرانشين از قبيله تميم ازدواج کرده باشد! آيا عقلاي عالم نمي دانند که محال بودن چنين کاري بسيار واضح و روشن است و نسبت دادن چنين عملي به ايشان که به عقل و خرد  مشهور بود از زشت ترين گفتارهاست .[65][66]

_ از طرفي در تاريخ از سرزنش و شماتت بزرگان قريش مخصوصا کساني که به خواستگاري (حضرت) خديجه سلام الله علیها آمده بودند، نسبت به ازدواج حضرت خديجه سلام الله علیها با اعرابي از قبيله بني تميم و يا ازدواج با عتيق بن عائذ ، هيچ اثري يافت نمي شود.[67]

اين مسأله نشان دهنده اين است که يا «ابوهاله» و «عتيق» موقعيت مالي بهتري از پيامبر صلی الله علیه و آله داشته اند؟ و يا قبيله ابوهاله از قبيله پيامبر صلی الله علیه و آله برتر بوده است؟! و يا اصلا ازدواجي ميان حضرت خديجه و ابوهاله صورت نگرفته است که اعتراضي به دنبال داشته باشد .

تاريخ در مورد فرض اول، ساکت است و چيزي درباره اموال ابوهاله و عتيق ذکر نکرده است (همانطور که ذکر شد هویت کلی خود این افراد مشخص نیست و ناشناخته است چه رسد به مشخصاتی از قبیل مال و ثروت) علاوه بر اينکه بر فرض که ابوهاله و يا عتيق اموال بسياري نيز داشته باشند، اولا: چه دليلي دارد حضرت خديجه سلام الله علیها آنها را براي همسري پذيرفته باشند اما ثروتمندان ديگر را رد کرده باشند؟

ثانيا: ايشان خود فردي متمول بود و نيازي به پول و ماديات نداشت و از نظر اخلاقي آنقدر والامقام بود که در دوران جاهليت به «طاهره» مشهور شده بود از اين رو به دنبال دنيا طلبي نبود و تنها به صدق و پاکي و عفت و ارزشهاي اخلاقي فکر می کرد که آنها را در وجود مقدس حضرت رسول صلی الله علیه و آله يافته بود از اين رو با ايشان ازدواج نمود .

در مورد فرض دوم نيز به ضرورت تاريخ، اگر قبيله قريش از قبيله بني تميم برتر نباشد، از اين قبيله پائين تر نيست، و قبيله بني تميم از قبيله قريش بالاتر نيست.

بنابراين با توجه به ترديدي که نسبت به دو فرض مذکور وجود دارد، فرض سوم يعني عدم ازدواج حضرت خديجه سلام الله علیها با ابوهاله و عتيق ، متعين مي گردد.

در بخش بعدی به بررسی موارد کامل تری از مباحث این بخش میپردازیم .

 

اللهم عجل لولیک الفرج...

 

منابع :

[39] . المقريزي (تقي الدين أحمد بن علي بن عبد القادر بن محمد ، متوفاى845 هـ) / إمتاع الأسماع بما للنبي صلى الله عليه وسلم من الأحوال والأموال والحفدة والمتاع / ج6 / ص 295 / فصل في ذكر من كان في حجر رسول الله صلى الله عليه وسلم من أولاد نسائه / تحقيق و تعليق محمد عبد الحميد النميسي / ناشر: منشورات محمد علي بيضون دار الكتب العلمية ـ بيروت / الطبعة الأولى / 1420 ه‍ ـ 1999م

[40] . ابن شهرآشوب (رشيد الدين أبي عبد الله محمد بن علي السروي المازندراني ، متوفاى588هـ) / مناقب آل أبي طالب / ج1/ ص 163/ تحقيق: لجنة من أساتذة النجف الأشرف / ناشر: المكتبة والمطبعة الحيدرية، 1376هـ ـ 1956م

[41] . المدني الشيرازي / السيد علي ابن معصوم / الدرجات الرفيعة / ج1 / ص436

[42] . ابن حيون (نعمان بن محمد مغربى‏ ،متوفاى363 هـ) / شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار / ج3 / ص 15 / خديجة الکبري [ذكر فضل خديجة بنت خويلد زوج النبي‏] / تحقيق: محمد حسین حسيني جلالی / ناشر: ناشر: جامعه مدرسين‏ (قم، 1409 هـ)

[43] . أحمد بن محمد بن محمد الشمني / مزيل الخفاء عن ألفاظ الشفاء (حاسيه بر کتاب: الشفا بتعريف حقوق المصطفى [قاضي عياض] / ص58

[44] . المدني الشيرازي / السيد علي ابن معصوم / الدرجات الرفيعة / ج1 / ص436

[45] . العسقلاني الشافعي / احمد بن على بن حجر العسقلانى (م 852) / الإصابة في تمييز الصحابة / تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود و على محمد معوض / ناشر: دار الكتب العلمية – بيروت (1415 هـ) / ج5 / ص556 / شماره 11086

[46] . ذهبى‏ (شمس الدين محمد بن احمد الذهبى ، م 748) / تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الأعلام / تحقيق: عمر عبد السلام تدمرى / ناشر: دار الكتاب العربى (ط الثانية، 1413/1993 ، بیروت) / ج3 / ص535 و536

[47] . البلاذرى‏ (أحمد بن يحيى بن جابر البلاذرى ، م 279) / انساب الأشراف / تحقيق: سهيل زكار و رياض زركلى / ناشر: دار الفكر، بیروت، ط الأولى، 1417/1996 / ج1 / ص406

[48] . العسقلاني الشافعي / احمد بن على بن حجر العسقلانى (م 852) / الإصابة في تمييز الصحابة / تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود و على محمد معوض / ناشر: دار الكتب العلمية – بيروت (1415 هـ) / ج6 / ص328 / شماره 8695

[49] . المقريزي (تقي الدين أحمد بن علي بن عبد القادر بن محمد ، متوفاى845 هـ) / إمتاع الأسماع بما للنبي صلى الله عليه وسلم من الأحوال والأموال والحفدة والمتاع / ج6 / ص 27 / (به نقل از حافظ ابن حزم) ، فصل في ذكر أزواج رسول الله صلّى الله عليه وسلم / تحقيق: محمد عبد الحميد النميسى / ناشر: دار الكتب العلمية (ط الأولى ، 1420/1999 ، بيروت)

[50] . البلاذرى‏ (أحمد بن يحيى بن جابر البلاذرى ، م 279) / انساب الأشراف / تحقيق: سهيل زكار و رياض زركلى / ناشر: دار الفكر، بیروت، ط الأولى، 1417/1996 / ج1 / ص406و407

[51] . الزبيري، ابوعبد الله المصعب بن عبد الله بن المصعب (متوفاى 236هـ) / نسب قريش / ج9/ ص334 / تحقيق: ليفي بروفسال / ناشر:دار المعارف(القاهرة)

[52] . ابن أثير (أبو الحسن علي بن أبي الكرم محمد بن محمد بن عبد الكريم بن عبد الواحد الشيباني الجزري، المتوفى: 630هـ) / أسد الغابة / ج5 / ص92 / الناشر: دار الفكر – بيروت

[53] . ابن شهرآشوب (رشيد الدين أبي عبد الله محمد بن علي السروي المازندراني ، متوفاى588هـ) / مناقب آل أبي طالب / ج1 / ص 145 / تحقيق: لجنة من أساتذة النجف الأشرف / ناشر: المكتبة والمطبعة الحيدرية، 1376هـ ـ 1956م

[54] . العسقلاني الشافعي / احمد بن على بن حجر العسقلانى (م 852) / الإصابة في تمييز الصحابة / تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود و على محمد معوض / ناشر: دار الكتب العلمية – بيروت (1415 هـ) / ج6 / ص437 / شماره 9027

 [55] . العسقلاني الشافعي / احمد بن على بن حجر العسقلانى (م 852) / الإصابة في تمييز الصحابة / تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود و على محمد معوض / ناشر: دار الكتب العلمية – بيروت (1415 هـ) / ج6 / ص437 / شماره 9027

[56] . العسقلاني الشافعي / احمد بن على بن حجر العسقلانى (م 852) / تهذيب التهذيب / مصدر الكتاب : موقع يعسوب / ج11 / ص63 / شماره 110

[57] . الأنصاري القرطبي (ابوعبد الله محمد بن أحمد ، متوفاى671هـ) / الجامع لأحكام القرآن / ج14، ص 163 / المحقق : هشام سمير البخاري / الناشر : دار عالم الكتب (الرياض، المملكة العربية السعودية)

[58] . العسقلاني الشافعي / احمد بن على بن حجر العسقلانى (م 852) / الإصابة في تمييز الصحابة / تحقيق: عادل أحمد عبد الموجود و على محمد معوض / ناشر: دار الكتب العلمية – بيروت (1415 هـ) / ج6 / ص437 / شماره 9027

[59] . الأصبهاني (أبو القاسم اسماعيل بن محمد بن الفضل التيمي ، متوفاى535هـ) / دلائل النبوة / ج1 / ص178

[60] . ابن شهرآشوب (رشيد الدين أبي عبد الله محمد بن علي السروي المازندراني ، متوفاى588هـ) / مناقب آل أبي طالب / ج1 / ص 163 / تحقيق: لجنة من أساتذة النجف الأشرف / ناشر: المكتبة والمطبعة الحيدرية، 1376هـ ـ 1956م

[61] . العاملي (يوسف بن حاتم شامی ،‏ متوفاي664هـ) / الدر النظيم في مناقب الأئمة اللهاميم‏ / ص 185 / باب: فصل في ذكر أزواجه صلّى اللّه عليه و آله‏ ، ناشر: جامعه مدرسين‏ (قم ، 1420 ق)

[62] . الكوفي (أبي القاسم علي بن أحمد بن موسى ، متوفاي352هـ) / الاستغاثة في بدع الثلاثة / ج1 / ص68و 69

[63] . ابن أثير (أبو الحسن علي بن أبي الكرم محمد بن محمد بن عبد الكريم بن عبد الواحد الشيباني الجزري، المتوفى: 630هـ) / أسد الغابة / ج4 / ص602 / شماره 5322 / الناشر: دار الفكر – بيروت

[64] . العاملي (يوسف بن حاتم شامی ،‏ متوفاي664هـ) / الدر النظيم في مناقب الأئمة اللهاميم‏ / ص 185 / باب: فصل في ذكر أزواجه صلّى اللّه عليه و آله‏ ، ناشر: جامعه مدرسين‏ (قم ، 1420 ق)

[65] . الكوفي (أبي القاسم علي بن أحمد بن موسى ، متوفاي352هـ) / الاستغاثة في بدع الثلاثة / ج1 / ص70

[66] . الصحيح من سيرة النبي الأعظم / سيد جعفر مرتضي العاملي / ج2 / ص123و 124 / باب: هل تزوجت خديجة بأحد قبل النبي؟!

[67] . الصحيح من سيرة النبي الأعظم / سيد جعفر مرتضي العاملي / ج2 / ص124 / باب: هل تزوجت خديجة بأحد قبل النبي؟!  

نظرات

ارسال نظر